Wiele osób korzystając z możliwości przewidzianych przez prawo,
przekazało gospodarstwo rolne na rzecz Skarbu Państwa w zamian za rentę lub emeryturę rolniczą. Na
podstawie przepisów obowiązujących przed dniem 1 sierpnia 1983 r. rolnik przekazujący gospodarstwo
mógł zachować własność budynków jako odrębny przedmiot własności, natomiast prawo własności gruntu
przechodziło na rzecz Skarbu Państwa. Niekiedy istniała również możliwość uzyskania dożywotniego
użytkowania działki, na której został wzniesiony budynek.
Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami ustawy z dnia 20
grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2016 poz. 277 z późń.
zm.), istnieje możliwość ubiegania się o zwrot przedmiotowej
działki. W myśl art. 118
ust. 1 wskazanej ustawy osobie, której przysługuje prawo użytkowania gruntu z tytułu przekazania
gospodarstwa rolnego Państwu, w myśl dotychczasowych przepisów, na jej wniosek przyznaje się
nieodpłatnie własność tej działki.
Należy zauważyć, że
warunkiem niezbędnym do skorzystania z tego uprawnienia jest wystąpienie do właściwego starosty z
wnioskiem o zwrot działki pod budynkami (działki siedliskowej) bądź z wnioskiem o zwrot działki
dożywotniego użytkowania. Jednocześnie dołączyć należy decyzję w sprawie przekazania gospodarstwa
rolnego na rzecz Skarbu Państwa, dokument potwierdzający prawo własności do budynku oraz numer
księgi wieczystej. W przypadku zaś, gdy jeden ze współmałżonków, którym przysługuje prawo
użytkowania gruntu z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego na rzecz Skarbu Państwa nie żyje,
niezbędny będzie odpis skrócony aktu zgonu.
Z wnioskiem o zwrot może wystąpić również spadkobierca właściciela budynków, na
przykład dziecko bądź wnuk osoby uprawnionej. Należy wówczas przedłożyć do właściwego organu
postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia, mając również
na uwadze konieczność udowodnienia faktycznego użytkowania przedmiotowej działki.
Zgodnie bowiem z Wyrokiem
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 maja 2008 r. o sygn. sprawy II OSK 588/07 ,,art. 118
ust. 2a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, zezwalający zstępnemu ubiegać się o przyznanie
prawa własności działki, uzależnia pozytywne rozpoznanie wniosku od zaistnienia przesłanki
faktycznego władania nieruchomością po śmierci rolnika, w zakresie odpowiadającym jego
uprawnieniom". Oznacza to, że następcy prawni właściciela gospodarstwa rolnego przejętego na
własność Państwa, któremu przyznane zostało prawo dożywotniego użytkowania gruntu, mogą po jego
śmierci ubiegać się o przyznanie im tej działki na własność, jeżeli najpóźniej w chwili śmierci
uprawnionego przejęli po nim posiadanie działki i działkę tę nieprzerwanie posiadają.
Należy podkreślić, iż obecnie niewiele osób ma
świadomość o istniejących możliwościach zwrotu gruntów. Przepisy regulujące postępowanie w sprawie
odzyskania własności nieruchomości wskazują wprost, że skorzystanie z tego uprawnienia nie ma wpływu
na prawo do emerytury czy renty, a także na ich wysokość. Dlatego też, być może warto zastanowić się
nad podjęciem przez byłych właścicieli lub ich spadkobierców działań celem nabycia prawa własności
przekazanych uprzednio nieruchomości.
Autorzy:
Prof. UwB dr hab. Ewa Katarzyna Czech
Mgr Dagmara Łozowska
*Artykuł opublikowany w "AGROIZBA" Nr 9 maj- czerwiec 2017
r.
