Uwagi wstępne:

Jednym z podstawowych praw strony w postępowaniu administracyjnym jest prawo do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, stanowiącej przedmiot postępowania1. Wyjątkiem od tej zasady jest instytucja umorzenia postępowania.

Charakter prawny umorzenia postępowania nie jest określany jednolicie, rozważa się go bądź od strony przyczynowej, określając powody dla których jest stosowane, bądź z punktu widzenia skutków związanych z jego uruchomieniem2. Dla przykładu - wg definicji H. Trammera gdy stosunek procesowy przez pewien czas ważnie istniał, ale zaszła niedająca się uleczyć okoliczność, powodująca trwałą niemożność dalszego istnienia ważnego stosunku procesowego to umarza się postępowanie3. Natomiast zgodnie z definicją M. Waligórskiego, umorzenie postępowania jest środkiem ostatecznym, niweczącym dotychczasowe wyniki postępowania4.

• Obligatoryjna podstawa umorzenia postępowania administracyjnego (art. 105 § 1 k.p.a.5)

Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania administracyjnego, postępowanie umarza się, jeśli z jakichś powodów stało się ono bezprzedmiotowe. Bezprzedmiotowość postępowania może mieć charakter pierwotny lub następczy. Pierwotna bezprzedmiotowość ma miejsce, gdy po wszczęciu postępowania administracyjnego okaże się, że w dacie wszczęcia postępowania nie istniała sprawa administracyjna, którą organ administracji miałby rozstrzygnąć, a więc nie było podstaw do wszczęcia postępowania. Co do zasady, organ nie powinien oczywiście wszczynać bezprzedmiotowego postępowania, jednak niedostrzeżenie pewnych kwestii na etapie jego wszczęcia nie oznacza, że nie mogą być one dostrzeżone później, w toku czynności procesowych. W takim wypadku organ prowadzący to postępowanie jest obowiązany wydać decyzję o jego umorzeniu6.

Następcza bezprzedmiotowość postępowania ma miejsce, gdy już w toku postępowania odpadają przesłanki decydujące o dopuszczalności jego prowadzenia, czyli o istnieniu sprawy administracyjnej. Zgodnie z treścią wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego, istota bezprzedmiotowości postępowania polega na tym, że nastąpiło takie zdarzenie prawne lub faktyczne, które spowodowało, że przestała istnieć szczególna relacja między faktem (sytuacją faktyczną danego podmiotu) a prawem (sytuacją prawną danego podmiotu), z którą prawo łączy obowiązek konkretyzacji normy w postaci wydania decyzji administracyjnej7.

• Fakultatywna podstawa umorzenia postępowania administracyjnego (art. 105 § 2 k.p.a.)

Instytucja fakultatywnego umorzenia postępowania administracyjnego istnieje od nowelizacji przepisów k.p.a. z 1980 r. i jest uznawana za przejaw "rozluźnienia rygorów obowiązywania zasady oficjalności w postępowaniu administracyjnym"8. Dopuszczalność zastosowania takiego rozwiązania przez organ prowadzący postępowanie jest uzależnione od pięciu przesłanek:

• postępowanie administracyjne zostało wszczęte na żądanie strony,
• postępowanie pozostaje w toku,
• o umorzenie postępowania występuje ta strona, na której żądanie zostało ono wszczęte,
• inne strony postępowania nie zgłaszają sprzeciwy,
• umorzenie postępowania nie jest sprzeczne z interesem społecznym.

Zostały one oparte na podobnych przesłankach, które odnoszą się do zawieszenia postępowania administracyjnego (art. 98 § 2 k.p.a.).

Analizowany przepis nie precyzuje podstawy umorzenia postępowania. Ze względu na formułę art. 105 § 1 k.p.a., nie może stanowić jej bezprzedmiotowość postępowania, ponieważ takowa nakłada na organ administracji obowiązek umorzenia postępowania, a nie tylko taką możliwość. W doktrynie stwierdza się więc, że strona nie ma obowiązku wskazywać motywów żądania umorzenia postępowania9.

• Szczególne podstawy umorzenia postępowania administracyjnego 

Na szczególne przypadki umorzenia postępowania administracyjnego wskazują pozostałe przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego oraz inne ustawy. Dla przykładu warto wskazać przepis art. 61 § 2 k.p.a., który stanowi, że organ administracji publicznej może ze względu na szczególnie ważny interes strony wszcząć z urzędu postępowanie także w sprawie, w której przepis prawa wymaga wniosku strony. Organ obowiązany jest uzyskać na to zgodę strony w toku postępowania, a w razie nieuzyskania zgody - postępowanie umorzyć. Natomiast przepis art. 138 § 1 pkt 2 wskazuje na możliwość uchylenia decyzji wydanej przez organ pierwszej instancji poprzez decyzję organu drugiej instancji i umorzenia przez niego postępowania w pierwszej instancji.

Wnioski końcowe:

Instytucję umorzenia postępowania administracyjnego należy ocenić jako uelastyczniającą przepisy dotyczące postępowania przed organami administracji publicznej oraz skracającą czas oczekiwania na rozstrzygnięcie sprawy administracyjnej. Szczególnie istotną i wysoce pozytywną zmianą było wprowadzenie do porządku prawnego fakultatywnego umorzenia postępowania za zgodą obu stron, dzięki czemu przed organami administracji publicznej nie toczy się tak wiele postępowań, na których rozstrzygnięciu nie zależy samym stronom. 

1. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwce 1996 r., sygn. Akt: III ARN20/96 OSNAPiUS 1996, nr 22, poz. 330

2. Łaszczyca G., Martysz Cz., Matan A., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz. Tom II. Komentarz do art. 104 – 269, wyd. III, Lex 2010.

3. Trammer H., Następczas bezprzedmiotowość..., s.21.

4. Waligórski M., Polskie prawo procesowe, s. 247-248.

5. Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego – t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 23 z późn.zm.

6. Knysiak-Molczyk H., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz, WK 2015.

7. Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 maja 2012 r., sygn. akt. II GSK 467/11, LEX nr 1219036.

8. Adamiak B., Borkowski J., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz., s. 477.

9. Łaszczyca G., Martysz Cz., Matan A., Kodeks postępowania administracyjnego. Komentarz. Tom I I II. Zakamycze 2005.