W ostatnim okresie, na stronach internetowych Wojewódzkich Inspektorów Ochrony Środowiska, pojawiają się informacje dotyczące przeprowadzenia kontroli przez Inspektorów Ochrony Środowiska w gminach. W związku z przyznaniem przez Ustawodawcę większych kompetencji inspektorom ochrony środowiska, zwiększeniem budżetów inspekcji, jak również możliwością prowadzenia kontroli w porze nocnej, zwiększyła się częstotliwość prowadzonych kontroli oraz ilość i wysokość nakładanych kar na podmioty korzystające ze środowiska. 

Wskazać należy, że zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca  o Inspekcji Ochrony Środowiska (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 995) do zadań Inspekcji Ochrony Środowiska należy: 1) kontrola podmiotów korzystających ze środowiska w rozumieniu ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. – Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z2019 r. poz. 1396, z późn. zm. – dalej jako p.o.ś.). W art. 1 ust. 2 ustawy o Inspekcji Ochrony Środowiska określony został zakres w jakim podmioty korzystające ze środowiska, mogą być kontrolowane. Legalna definicja podmiotu korzystającego ze środowiska określona jest w treści art. 3 pkt 20 p.o.ś. Należy uznać ,że Ustawodawca uregulował podmiot korzystający ze środowiska w sposób szeroki. Podmiotem korzystającym ze środowiska w myśl przywołanego artykułu jest:

a) przedsiębiorca w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców (Dz.U. z 2019 r. poz. 1292) oraz przedsiębiorca zagraniczny w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2019 r. poz. 1079 i 1214), a także osoba prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, 

b) jednostka organizacyjna niebędąca przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców, 

c) osoba fizyczna niebędąca podmiotem, o którym mowa w lit. a, korzystająca ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia. 

W świetle przywołanej definicji uznać należy, że gmina spełnia przesłanki uznania ją za podmiot korzystający ze środowiska w myśl art. 3 pkt 20 lit. b p.o.ś. Stanowisko to, potwierdza wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 sierpnia 2008r., w którym wskazano, że „Sąd pierwszej instancji prawidłowo zastosował ww. przepis, zasadnie wychodząc z założenia, że to Gmina M., a nie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Spółka z o.o. w M. jest podmiotem korzystającym ze środowiska w rozumieniu przepisów ww. ustawy przy składowaniu odpadów komunalnych. Składowanie tych odpadów jest bowiem zadaniem własnym gminy, o którym mowa w art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 ze zm.) i jako takie ma charakter publicznoprawny, a jeżeli tak to fakt wykonywania tego zadania przez spółkę nie powoduje, że gmina przestaje być podmiotem odpowiedzialnym ze realizację przedmiotowego zadania. Ma zatem rację Sąd pierwszej instancji, że Gmina M. nie traci w sprawie przymiotu jednostki organizacyjnej niebędącej przedsiębiorcą w rozumieniu art. 3 pkt 20 lit. b/ Prawa ochrony środowiska i to po jej stronie pozostaje kompetencja do wystąpienia ze stosownym wnioskiem o odroczenie płatności opłat za składowanie odpadów”. Należy uznać, że gmina będąc podmiotem korzystającym ze środowiska w myśl przepisów p.o.ś., może podlegać kontroli przez WIOŚ. 

Gminy kontrolowane są przede wszystkim pod kątem organizacji systemu gospodarki odpadami komunalnymi oraz realizacji obowiązków wynikających z ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Rzecznik prasowy Głównego Inspektora Ochrony Środowiska podnosi, że: „system musi być uszczelniony w taki sposób, aby kosztów nie przerzucać na obywatela, bo nikt nie chce płacić za niesprawny i niewydolny sposób gospodarki odpadami, ale trzeba także przewidywać zagrożenia zastosowanych rozwiązań. Od tego jak gmina zaplanuje odbiór odpadów i zabezpieczy się przed ewentualnymi patologiami zależą faktyczne koszty społeczne, ale i budżetowe.  Przed samorządami duże wyzwanie dobrego zorganizowania systemu”.

Wydaje się, iż problemy gmin związane z kontrolami prowadzonymi przez WIOŚ, w tym tymi dotyczącymi funkcjonowania systemu gospodarki odpadami, nie wynikają wyłącznie z funkcjonowania, wymagających wykładni, przepisów prawa. Są one również konsekwencją istnienia niewystarczających zasobów pracowników, również a nawet przede wszystkim, tych posiadających specjalistyczną wiedzę prawną w zakresie szeroko rozumianego prawa ochrony środowiska i dzięki temu posiadających umiejętności umożliwiające stworzenie spójnego systemu gospodarki odpadami. Często brak wystarczającej, wyspecjalizowanej, w zakresie przepisów prawa ochrony środowiska, obsługi prawnej, skutkuje nakładaniem przez WIOŚ na gminę wysokich kar pieniężnych. Gdyby gminy zainwestowały część środków, które przeznaczają na kary, w konieczną w tym zakresie obsługę prawną, inspektorzy WIOŚ, nie mieliby podstaw do nakładania na gminy kar pieniężnych.